Het levensverhaal van de Belgisch-Franse schrijver en schilder Henri Michaux is even uitzonderlijk en indrukwekkend als het oeuvre dat hij naliet. Geboren in 1899 in Namen, ging hij naar een jezuïetencollege in Brussel en verkoos de studie geneeskunde boven het priesterschap. Hij vestigde zich in Parijs waar hij begon aan wat een vruchtbare carrière in schrijven en schilderen zou worden. Hij publiceerde meer dan 60 werken in verschillende genres en exposeerde onder andere in Documenta Kassel, de Biënnale van Venetië, Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris, Centre Pompidou, Solomon R. Guggenheim Museum en Seibu Museum Tokyo. Zijn volledige geschriften werden gehonoreerd met een opname in de Bibliothèque de la Pléiade.

Vanaf de jaren 30 combineert Michaux het auteurschap met tekenen en schilderen, gravures, frottages en gouaches in een voortdurende verkenning van de oneindig onkenbare wereld. In zijn werk onderzoekt hij de kloof die de werkelijkheid scheidt van haar weergave; hij poogt de representatie zo dicht mogelijk bij de ervaring of de waarneming zelf te laten komen. ‘Michaux vat esthetische creatie op als een soort rituele ervaring, een handeling die, door de herhaling van bepaalde gebaren en bewegingen, een andere tijdschaal creëert, bevrijd van de functionele logica die het dagelijkse leven beheerst. [Hij werkt] in een gespannen, snelle, nerveuze stijl (...), in korte beweeglijke zinnen - energieke, ritmische slagen (1). In zijn zoektocht naar een creatie ver weg van de beperkingen opgelegd door de rationele kennis en haar ordenende logica, raakt Michaux gefascineerd door de niet-westerse culturen die hij ontdekt op zijn trips doorheen Zuid-Amerika en Azië tussen 1927 en 1940. Maar hij ondernam ook mentale reizen, in zijn bewustzijn, geholpen door het gebruik van hallucinogene middelen.

Inderdaad, vanaf het einde van de jaren 20, experimenteerde Michaux met verschillende geestverruimende middelen waaronder ether, opium, lsd, hasjiesj, psilocybine en mescaline. Een eerste vermelding ervan is te vinden in een tekst uit 1929, gebaseerd op een reisverslag door Ecuador in 1928: 'La nuit passée, j'ai pris de l'éther. Quelle projection! Et quelle grandeur!’ (2). Michauxs verkenning van deze stoffen, in het bijzonder mescaline, kreeg een meer systematisch karakter enkele jaren na de tragische dood van zijn vrouw in 1948. Als rustige, serieuze en introverte man, was Michaux zeer duidelijk over het doel van zijn mescalinegebruik: ‘Les drogues nous ennuient avec leur paradis. Qu’elles nous donnent plutôt un peu de savoir. (3)’ Michauxs attitude was deze van een onderzoeker, zijn doel niets meer en niets minder dan de deconstructie van het cognitief denkproces en de onthulling van de mysteries van de menselijke geest. Zijn mescaline-experimenten bereikten hun hoogtepunt vanaf het midden van de jaren 50. In de volgende tien jaar publiceert hij een reeks boeken waaronder Misérables Miracles (1956), L’infini turbulent (1957), Paix dans les brisements (1959), Connaissance par des gouffres, (1961) and Les grandes épreuves de l’esprit et les innombrables petites (1966).

In deze periode wint Michauxs picturale praktijk aan kracht en betekenis. Hij beschouwt zijn tekeningen als een uitdrukking van een denken in statu nascendi; iets dat voorafgaat aan het denken zoals dat door de taal wordt gestructureerd. Hij neemt niet langer de omweg van het schrijven, maar wil ‘het bewustzijn van het bestaan en het verstrijken van de tijd tekenen. Zoals men zijn pols voelt.(4)’ Of, zoals Octavio Paz het uitdrukte: ‘Als dichter begon hij te schilderen toen hij besefte dat dit nieuwe medium hem in staat zou stellen te zeggen wat hij in zijn poëzie onmogelijk gezegd kreeg. (5)’

De installatie in STUK brengt een aantal tekeningen en geschriften van Michaux samen als een 'corps halluciné', zoals de gelijknamige titel van Anne Bruns publicatie. Het lezen van en kijken naar het werk van Henri Michaux vereist een zekere mentale gymnastiek; een bereidheid om een poëtische ruimte te betreden zonder ze te willen beheersen. In dit opzicht is het goed vergelijkbaar met een hallucinogene reis waarbij men, zoals we hebben geleerd van Timothy Leary in The Psychedelic Experience, niet moet proberen de dingen te vatten als men de rijkheid van de ervaring ten volle wil beleven. Een ontmoeting met de werken van Michaux vereist wellicht een soortgelijke attitude om tegelijkertijd een totaal vacuüm van betekenis en volheid te vinden.

In The Ecstatic Being bieden de werken van Michaux een historisch ankerpunt en een diepe inspiratiebron die weerklinkt in het werk van hedendaagse kunstenaars in deze tentoonstelling en daarbuiten.

(1) Exhibition catalogue: Henri Michaux - Icebergs (2007). Centro Andaluz de Arte Contemporanéo.
(2) Henri Michaux - Ecuador (1929)
(3) Henri Michaux - Connaissance par les gouffres (1961)
(4) ‘Je voulais dessiner la conscience d’exister et l’écoulement du temps. Comme on se tâte le pouls…’ - Henri Michaux - Ervaring van het oneindige, de wereld van het onzichtbare. In Jan Godderis. En mijn verrukking neemt geen end, p.680
(5) Octavio Paz - Introduction to Henri Michaux - Misérables miracles (Mescaline), 1972. New York Review Books